Yazar: Barış Sanlı
Oxford Energy’nin “Liberal ve Karbon Emisyonları Sınırlandırılan Sistemlerin Koordinasyon Sorunları”[1] konulu raporu son dönemlerdeki en iyi raporlardan biridir. Rapor, hem serbest piyasa hem de iklim hedefleri dahilinde, artan oyuncularla karmaşıklaşan enerji sistemlerinde giderek artan koordinasyon sorunları, önemi ve çözüm yöntemleri ve öneri olarak hibrit hiyerarşi anlatılmaktadır. Ekonomik teorideki koordinasyon problemi esas alınmıştır. Kısaca çok oyuncunun birçok kararlı karar noktası var ise, hiyerarşik üst bir noktanın bunları tek bir noktada koordine etmesini öne çıkarıyor. Örnek olarak da İngiliz Sistem İşletmecisi (Ulusal elektrik-gaz yük tevzi işletmecisi ve plancısı) NESO’yu göstermektedir.
3Analiz
- Herkes Ayrı Telde: Sistem oyuncuları doğru bilgiye her zaman sahip değiller, birçok zaman birbirlerinin kısıtlarını göremiyorlar, farklı teşvikleri var, farklı zaman ölçeklerinde çalışıyorlar. Farklı standartlarla ve düzenleyici silolarda işlerini yapıyorlar. Fiziksel olarak uyumlu kararların ekonomik olarak da uyumlaştırılması zorlaşıyor. Bu sorunlar hem aynı segment (dağıtım) hem de dikey yapıda (iletim-dağıtım-üretim) artmaktadır. Serbestleşme kimin koordine edeceğini değiştirdi, karbonsuzlaşma ise ortak hareket edilmesini gerektiriyor.
- Koordinasyon Zorluklarının Katmanları: İlk katman kesikli üretimi olan yenilenebilir kaynaklarının fiziksel zorluklarından geliyor. İkinci katman nihai kullanımdaki kitlesel elektriklenmenin getireceği sorunlarla artıyor. Dekarbonizasyon farklı enerji kaynaklarının birlikte hareket etmesini zorunlu hale getiriyor. Net sıfır hedeflerine zamanında erişilmesi gerekliliği de yatırım süreleri ve koordinasyonsuzluk maliyetlerinin artmasına sebep oluyor.
- Ekonomik Teoride Koordinasyon Problemi “Ekonomik teori, oyuncuların kazanımlarının yalnızca fiyatlara, sözleşmelere veya özel bilgilere değil, başkalarının seçtiklerine de bağlı olduğu durumlar için koordinasyon problemi terimini kullanır. Ayırt edici özelliği, birden fazla uygulanabilir ortak eylemin varlığıdır, bu nedenle sonuç temel teşvikleri değiştirmek yerine beklentileri uyumlu hale getirmeye bağlıdır. Bir dağıtım şirketi, evirici tabanlı “şebeke desteğini” yalnızca İletim işletmecisi reaktif güç veya hızlı frekans hizmetini doğru ücretlendirdiğinde etkinleştirecektir; tersine, iletim işletmecisi bu tür ürünleri yalnızca yeterli sayıda dağıtım şirketi uyumlu evirici mantığına sahipse pazar tasarımında yer verecektir.”
3Grafik
Koordinasyon Probleminin Evrimi: 1900’lardaki genellikle devletin koordine ettiği ve oyuncu olduğu hiyerarşiden, 1990’larda piyasaların optimizasyonu ve sinyalleri ile koordine edilen bir enerji sistemine geçildi. Net sıfır döneminde ise, hem bağlayıcı hedefler hem belirsiz yenilenebilirler hem nihai tüketimin elektrifikasyonu hem de enerji kaynakları arası koordinasyon gereklilikleri ana belirleyicilerdir.
[1] https://www.oxfordenergy.org/publications/the-complex-challenge-of-coordination-in-liberalised-and-carbon-constrained-energy-systems/
Koordinasyon Sürtünmeleri: Düşeyde bilgi asimetrisi ve farklı hedefler, yatayda ise birbirinin işletme verisinden habersiz olma, farklı standartlar ve uyumsuz dijital sistemler, yapısal sorunlarda sibergüvenlik, jeopolitik, fazla veri yüklemesi gibi zorluklar, koordinasyonu zorlaştırmaktadır.
Koordinasyon için Üç Yaklaşım: Koordinasyon sorununu çözmek için 3 yaklaşım öne çıkmaktadır. Piyasa yapılarında fiyata bakarak herkes kararını verirken, ağlarda ortak ve birlikte karar verilir. Hiyerarşide ise tek bir noktada merkezi karar verilir. Kaynakların dağıtılmasında piyasa için fiyat ve kontratlar, ağlarda bağlantı anlaşmaları, hiyerarşide ise planlama ve yönetmelik esastır. Piyasalar kar maksimizasyonunu öncelerken, ağlar ortak kazanç ve toplam değer, hiyerarşi ise kamu çıkarı ve hizmet kalitesini esas alır.
